نحوه استرداد جهیزیه
اموالی كه بر طبق رسوم قدیم زوجه به خانه شوهر می‌آورد، تحت عنوان جهیزیه شناخته می‌شود. اصولا زن نیز مانند مرد می‌تواند در اموال خود هر تصرفی انجام دهد و در واقع در مسایل مالی خود استقلال تام دارد. در خصوص دعوای استرداد جهیزیه و پیشگیری از اختلاف در میزان جهیزیه، زوجه می‌تواند جزییات اموال مربوط به جهیزیه خود را در سیاهه‌ای یادداشت كند.
به این نوشته اصطلاحا سیاهه جهیزیه گفته می‌شود. سیاهه جهیزیه تهیه‌شده توسط زوجه باید به امضای زوج برسد. امضای زوج به سیاهه جهیزیه اعتبار می‌دهد، اما در صورتی كه اثر انگشت شوهر نیز در ذیل سیاهه اموال زن درج شود، این موضوع اعتبار این سند عادی را بیشتر خواهد كرد. در سیاهه اموال زوجه ذکر می‌شود که به عنوان مثال یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و نظایر آن به عنوان جهیزیه تهیه شده است.
لازم به ذكر است تا زمانی كه شوهر این سیاهه اموال را امضا نكرده باشد و در ضمن دو نفر هم به عنوان شاهد زیر آن سیاهه اموال را امضا نكرده باشند، چنین سیاهه جهیزیه‌ای اعتبار نخواهد داشت. بهتر است تا شهود امضاكننده ذیل اموال مربوط به جهیزیه، مذکر باشند و ترجیحا از خویشانوندان زن نیز نباشند. گفتنی است پس از آنكه شوهر و آن دو شاهد زیر سیاهه جهیزیه را امضا كردند، این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند که در زمان بروز اختلاف می‌تواند برای اثبات ادعای زن به کمک او بیاید. در حالت دیگر در صورتی كه وجهی به شکل مستقیم بابت جهیزیه زن پرداخت شود و به عنوان مثال با این وجه پرداختی وسایل خانه مشترك خریداری شود، باید یك فاکتور معتبر برای هر یك از اموال خریداری‌شده به نام زوجه تهیه شود. در زمان بروز اختلاف، زوجه باید ثابت کند، وسایلی که او خریده بود و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار وی بوده است. در این موارد ممکن است زوجه مالی را خریداری كند، اما هیچ وقت آن را به خانه مشترك نبرد، مهم این است که این اموال در قالب جهیزیه به شوهر داده شود یا لااقل در دسترس و اختیار او باشد. همان‌طور كه گفته شد، سیاهه اموال یك نوع سند عادی به حساب می‌آید اما در صورتی كه سیاهه اموال مربوط به جهیزیه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این نوشته حکم سند رسمی را پیدا خواهد كرد. همچنین می‌توان امضای زوجه را در دفترخانه اسناد رسمی گواهی کرد تا در صورت ادعای انکار، جعل و تردید توسط شوهر یا دیگران، گواهی مذكور اعتبار داشته باشد. هر چند این توصیه‌ها مطرح می‌شود، در جامعه چنین رویه‌ای مرسوم نیست که زوج در دفترخانه اسناد رسمی حاضر شوند و از او گواهی امضا بگیرند بلکه به طور معمول خانواده زن فهرستی از اموال مربوط به جهیزیه را یادداشت می‌كند و از زوج می‌خواهد ذیل آن سند عادی را امضا كند تا نشان‌دهنده این باشد كه وسایل یادشده به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است. همچنین در این سیاهه اموال مشخصات جهیزیه توصیف می‌شود كه به عنوان مثال دارای چه ماركی است.
نحوه رسیدگی به پرونده استرداد جهیزیه در دادگاه
در پرونده حاضر خواهان دعوا شخصی به نام خانم زهرا است. وی خواستار پس گرفتن جهاز خود است و در دادخواستی علیه زوج، این خواسته را مطرح كرده است. خواهان عنوان خواسته خود را صدور حكم مبنی بر محكومیت خوانده به استرداد جهیزیه تعیین کرده است. است كپی مصدق سند رسمی ازدواج و كپی مصدق برگه‌های صورت جهیزیه در بخش مربوط به ضمایم و دلایل دادخواست توسط خواهان ذكر شده است. خواهان دعوای حاضر در بخش مربوط به شرح دادخواست خود بیان كرده است كه من و خوانده، آقای جلال… به موجب قباله ازدواج رسمی كه پیوست پرونده است، به زوجیت یكدیگر درآمدیم. ما از یكدیگر جدا زندگی می‌كنیم. جهیزیه متعلق به بنده در تصرف شوهرم می‌باشد. متاسفانه مراجعات متعددی به خانه مشترك جهت برگرداندن اموالم داشتم، اما تاكنون موفق به دستیابی به جهیزیه‌ام نشده‌ام. به این ترتیب از دادگاه محترم تقاضای صدور حكم بر الزام خوانده به استرداد جهیزیه را دارم.
رسیدگی در دادگاه
با تقدیم دادخواست ماهوی با عنوان استرداد جهیزیه به مجتمع قضایی دادگاههای خانواده، دادخواست و ضمایم آن در این مرجع ثبت و به یكی از دادگاههای خانواده فرستاده می‌شود. دفتردار شعبه پس از به ثبت رساندن دادخواست فوق، پرونده استرداد جهیزیه را به قاضی دادگاه تقدیم می‌كند. قاضی دادگاه نیز با ملاحظه دادخواست و سایر محتویات پرونده و با احراز كامل بودن پرونده دستور تعیین وقت جلسه رسیدگی را خطاب به دفتر خود می‌دهد. دفتردار در ادامه زمانی را به عنوان وقت جلسه رسیدگی تعیین و به دو طرف دعوا ابلاغ می‌كند. در جلسه رسیدگی خواهان و خوانده دعوا حاضر می‌شوند. خواهان پرونده شهود خود را در دادگاه برای اثبات ادعای خویش حاضر كرده است. خوانده دعوا نیز در جلسه رسیدگی عدم استرداد جهیزیه را انکار نمی‌كند.
رای استرداد جهیزیه
در نهایت دادگاه با توجه به فراهم بودن شرایط صدور رای، با اعلام ختم جلسه دادرسی، در همان جلسه رای خود را به این شرح صادر و اعلام می‌كند: «در خصوص دادخواست خانم اعظم… فرزند حسین به طرفیت آقای جلال… فرزند كرمعلی به خواسته صدور حکم مبنی بر استرداد جهیزیه با احتساب هزینه‌های دادرسی، نظر به اینکه صحت و اصالت سیاهه جهیزیه ضمیمه دادخواست تقدیمی مورد تایید خوانده دعوا قرار گرفته است و با التفات به اینکه اقلام جهیزیه متعلق به زوجه در ید زوج به امانت بوده که در صورت درخواست زوجه، زوج مکلف به استرداد آنهاست و خوانده نیز دلیلی بر استرداد جهیزیه همسرش اقامه نكرده است، به این ترتیب این دادگاه با عنایت به شهادت شهود و عدم رد ادعای خواهان توسط خوانده و همچنین عدم استرداد اموال مذکور، حکم به استرداد جهیزیه براساس صورت جهیزیه صادر و اعلام می‌كند. رای صادره حضوری است و ظرف 20 روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاههای تجدید نظر استان تهران است.»
تحلیل پرونده
قبل از بررسی دعوای كنونی باید به مفهوم یك اصطلاح اشاره كرد تا خوانندگان بهتر بتوانند از محتویات و روند پرونده حاضر آگاهی پیدا كنند.
سیاهه جهیزیه: سیاهه جهیزیه عبارت است از فهرست اموال زوجه كه به عنوان جهیزیه به خانه مشترك آورده می‌شود و زوج و دو شاهد یا بیشتر ذیل آن را امضا می‌كند. سیاهه جهیزیه اعتبار سند عادی را دارد.
از لحاظ حقوقی اموال مربوط به جهیزیه به طور امانت در دست شوهر باقی می‌ماند و احکام عقد عاریه بر آن حاکم است. به این ترتیب تنها در صورتی كه شوهر نسبت به آن اموال تقصیر و تفریط كند، ضامن عین یا مثل یا قیمت آنهاست. نكته دیگر تعیین و تكلیف نسبت به اموالی از جهیزیه است كه پس از مدت نسبتا كوتاهی از بین می‌روند. در مورد چنین اموالی به نظر امر مطالبه آنها توسط زوجه مشکل باشد. در این حالت لزوما باید تقصیر شوهر را در تلف شدن آن اموال به اثبات رساند که در صورت اثبات چنین امری دادگاه حكم به رد مثل یا قیمت آن اموال را خواهد داد. در مورد عیب و نقص حاصل از استهلاک اموال ناشی از مرور زمان اصولا نمی‌توان مرد را مسئول كسر قیمت آن اموال دانست، مگر در صورتی كه مرد به طور اختصاصی از آن اموال استفاده كرده باشد. دیوان عالی کشور در رای شماره سال ۱۳۶۶ خود اعلام كرده است: «داشتن قبض رسید جهیزیه از زوج به تنهایی کافی برای حق مطالبه نیست، بلکه باید زوجه ثابت كند که جهیزیه باقی در منزل زوج است و اثر قبض و رسید فقط همین است که با بقای عین جهیزیه، زوج نمی‌تواند بدون وجود ناقل جدیدی نسبت به آن دعوی مالکیت كند.» گفته شد احكام عقد عاریه در این مورد جاری است؛ عاریه یعنی استفاده مجانی. بنابراین شوهر می‌تواند به طور مجانی از اموال مربوط به جهیزیه استفاده كند.
نمونه دادخواست استرداد جهيزيه با تأمين خواسته
برگ دادخواست به دادگاه عمومي
| مشخصات طرفين | نام | نام خانوادگى | نام پدر | شغل | محل اقامت شهر – خيابان -كوچه – شماره –پلاك |
خواهان | |||||
| خوانده | |||||
| وكيل يا نماينده قانونى | |||||
| تعيين خواسته وبهاي آن | استرداد جهيزيه مقوم به دویست میلیون ريال به انضمام كليه خسارات قانونی با قرار تأمين خواسته | ||||
| دلايل ومنضمات دادخواست | 1 كپي مصدق : 1- عقدنامه،2- ليست جهيزيه “3- مدرك مورد نياز ديگر” | ||||
رياست محترم مجتمع قضايي “شهرستان محل اقامت خوانده”باسلام احتراماً به استحضار مي رساند:اينجانبه به استناد كپي مصدق عقدنامه شماره مورخ / / باخوانده عقدازدواج دائمي در دفترخانه “شماره ونام شهرستان” منعقد كرده ايم. نظر به اينكه جهيزيه به شرح ليست ضميمه متعلق به اينجانبه مي باشد فلذا مستنداً به ماده 198 قانون آيين دادرسي دادگاه هاي عمومي و انقلاب در امور مدني صدور حكم به محكوميت خوانده به استرداد آن به انضمام جميع خسارات قانوني و هزينه دادرسي در حق اينجانبه مورد استدعاست. ضمناً با توجه به اينكه خواسته در معرض تضييع مي باشد به استناد ماده 108 قانون آيين دادرسي دادگاه هاي عمومي و انقلاب در امور مدني بدواً صدور قرار تأمين خواسته و اجراي قبل از ابلاغ آن وفق ماده 117 آن قانون نيز تقاضا مي شود.
محل امضاء – مهر – انگشت
| |||||
ثبت ديدگاه