نحوه گرفتن وکیل معاضدتی 

از مردم توان پرداخت حق‌الوکاله را ندارند. درنتیجه، یا از طرح دعوا در محاکم خودداری می‌کنند و یا بدون تعیین وکیل و با این فکر که حتماً نتیجه‌ دعوا به نفع طرف مقابل‌شان که وکیل قدرتمندی در اختیار دارد خواهد بود، به طرح دعوا می‌پردازند. قانون‌گذار برای این اشخاص راه‌حل مناسبی  برای گرفتن وکیل رایگان پیش‌بینی کرده است

طرح دعوا در مراجع قضایی هزینه دارد

در جریان طرح و اقامه ‌دعوا هزینه‌های مختلفی وجود دارد. موارد زیر نمونه‌هایی از این هزینه‌ها می‌باشد:
الف. هزینه‌ دادرسی که مطابق ماده‌ ۵۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی شامل هزینه‌ برگ‌هایی که به دادگاه تقدیم می‌شود، است. شخصی که دعوا را طرح می‌کند، باید این هزینه‌ها را تأمین نماید.
ب. هزینه‌ چاپ آگهی در روزنامه‌ کثیرالانتشار در موارد خاص مانند زمانی که آدرس خوانده دعوا مشخص نیست. مطابق مواد ۵۵ و ۷۳ این قانون پرداخت این هزینه برعهده‌ خواهان دعوا است.
پ. هزینه کارشناس که مطابق ماده‌ ۲۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی برعهده‌ متقاضی آن است.
ت. هزینه‌ رفت‌وآمد گواهان به دادگاه که مطابق ماده‌ ۲۴۷ همین قانون باز هم برعهده‌ متقاضی آن است و…
تأمین هزینه‌های دادرسی از توان برخی اشخاص خارج است!
تأمین هزینه‌هایی که برای طرح دعوا ضروری است یا در طی طرح یک دعوا به وجود می‌آید، برای گروهی از افراد غیرممکن یا بسیار سخت است؛ به‌گونه‌ای که این افراد گاهی مجبور می‌شوند از هزینه‌های ضروری زندگی خود صرف‌نظر کنند تا بتوانند این هزینه‌ها را تأمین نمایند. قانون‌گذار افرادی را که به‌خاطر کافی‌نبودن دارایی یا دسترسی‌نداشتن به اموال خود توانایی تأمین این هزینه‌ها را ندارند، مُعسَر نامیده است. مُعسَر از نظر لغوی یعنی کسی که به سختی افتاده است و تنگدست است.

آیا دادگاه ادعای همه اشخاص در مورد اعسار را می‌پذیرد

قطعاً خیر. اشخاص می‌توانند در ضمن دادخواستی که برای دعوای خود تنظیم می‌کنند، ادعای اعسار کنند. برای اثبات اعسار باید دلایلی وجود داشته باشد، برای مثال شخص ممکن است دو شاهد برای اعسار خود داشته باشد، در این صورت، باید مطابق ماده‌ ۵۰۶ شهادت کتبی آنان را ضمیمه‌ دادخواست خود کند..‌‌‌‌در این شهادت‌نامه مواردی همانند مشخصات، شغل و وسیله‌ امرار معاش مدعی اعسار و عدم توانایی مالی او به صورت روشن باید نوشته شود. هم‌چنین، شهود باید بگویند منبع اطلاعاتی آنان از کجاست و مشخصات و محل سکونت خود را هم ذکر کنند.
البته مطابق تبصره ماده‌۵۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی افراد تحت پوشش کمیته‌ امداد امام خمینی (ره) و مددجویان مستمری‌بگیر سازمان بهزیستی کشور با ارائه‌ کارت مددجویی و تاییدیه‌ رسمی مراجع مزبور از پرداخت هزینه‌ دادرسی معاف می‌باشند.

آیا ممکن است شخصی واقعاً معسر باشد اما دادگاه حکم به اعسار او ندهد

بله! تجار نمی‌توانند ادعای اعسار کنند. مطابق ماده‌ ۵۱۲ ق.آ.د.م تجار باید دادخواست ورشکستگی بدهند و در صورت وجود دلایل کافی، ورشکسته محسوب و مطابق قانون تجارت با آن‌ها برخورد خواهد شد.
حق برخورداری از وکیل معاضدتی، از نتایج پذیرش ادعای اعسار است!
معافیت از هزینه‌ دادرسی مطابق ماده‌ ۵۰۸ برای هر دعوا باید جداگانه تحصیل شود اما در تمام مراحل آن دعوا(رسیدگی بدوی، واخواهی، تجدیدنظر و فرجام‌خواهی) استفاده خواهد شد. اگر اعسار شخصی در دادگاه پذیرفته شود، این شخص مطابق قانون از دو مزیت برخوردار می‌شود:
۱. معافیت موقت از پرداخت تمام یا قسمتی از هزینه‌ دادرسی.
۲. حق داشتن وکیل مُعاضِدَتی و معافیت موقت از پرداخت حق‌الوکاله.

منظور از وکیل معاضدتی 

در قانون اعسار نیز از حق برخورداری از وکیل مجانی برای اشخاص معسر نام برده شده است. وکیل معاضدتی در لغت یعنی وکیل یاری‌کننده. درواقع، وکیل دادگستری که از موکل خود حق‌الوکاله‌ای دریافت نمی‌کند، وکیل معاضدتی نامیده ‌می‌شود.

نحوه گرفتن  وکیل معاضدتی 

دو روش برای این کار وجود دارد. شخص مدعی اعسار(عدم‌توانایی مالی) می‌تواند از دادگاهی که در آن طرح دعوا می‌کند، تقاضای برخورداری از وکیل معاضدتی کند. او هم‌چنین می‌تواند به کانون‌های وکلای دادگستری مراجعه کند و تقاضای وکیل معاضدتی بنماید. در این صورت برای گرفتن وکیل رایگان ، کانون وکلا بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد و اگر تشخیص بدهد که وی توان پرداخت حق‌الوکاله را ندارد، وکیل معاضدتی معرفی می‌کند. وکلا موظفند در صورت معرفی از سوی کانون وکلا یا دادگاه در سال حداقل تا سه دعوای حقوقی را به صورت معاضدتی قبول نمایند.
مطابق ماده‌ ۳۸ نظام‌نامه‌ قانون وکالت، اگر شخصی که ادعای اعسار کرده است، قصد سوءاستفاده یا شرخری داشته باشد، از تعیین وکیل خودداری و تقاضای او را رد می‌کند. در مواردی که ارجاع از سمت دادگاه باشد، کانون وکلا موظف به تعیین وکیل بدون بررسی و رسیدگی است. اگر تقاضای فردی در کانون رد شود، او می‌تواند ظرف ۱۰ روز به هیئت مدیره‌ کانون شکایت کند. هر تصمیمی که هیئت مدیره در این خصوص بگیرد، قطعی است.

حق الوکاله وکیل معاضدتی 

همانطور که گفته شد، وکیل معاضدتی یک وکیل مجانی است ولی اگر فرد معسر در دعوا موفق شود و حکم به نفع او صادر گردد و بدین‌ترتیب مالی از طرف مقابل خود در دعوا بگیرد، هزینه‌ها از آن مال تأمین خواهد شد. هم‌چنین، اگر به هر دلیل دیگری در جریان رسیدگی از اعسار خارج شود یا مالی به دست آورد، هزینه‌ها از او گرفته می‌شود.
حال، اگر وکیل معاضدتی بنا به حکم دادگاه و یا با موافقت کانون وکلا تعیین شود و حکم به ضرر موکل یعنی همان شخص معسر صادر شود و این شخص همچنان توانایی پرداخت حق‌الوکاله را نداشته باشد و مالی هم از طرف مقابل دریافت نکند که از آن طریق حق وکیل را بپردازد، در این موارد تکلیف حق‌الوکاله‌ وکیل معاضدتی چه می‌شود؟ مطابق ماده‌ ۱۰ قانون تشکیل صندوق حمایت وکلا و کارگشایان دادگستری مصوب سال ۱۳۵۵، هر سال مبلغی بابت این‌گونه حق‌الوکاله‌ها در بودجه‌ کل کشور پیش‌بینی و به کانون‌های وکلا پرداخت خواهد شد.

برگرفته از مهداد