مجازات‌های جایگزین حبس

قانون گذار در سال ۹۲ به‌ منظور کاهش حبس‌ و افرادی که زندان می‌روند، نهاد جدیدی تحت عنوان مجازات جای‌گزین حبس در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی و مقرّر نمود که در صورت وجود شرایط خاص، مجازات‌های حبس می‌تواند یا باید به مجازات‌های دیگری تبدیل شود. 

مجازات‌های جای‌گزین حبس کدامند؟

مجازات‌های جای‌گزین حبس طبق ماده ۶۴ ق.م.ا. عبارتند از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی،جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی.

تبدیل مجازات حبس به مجازات‌های جای‌گزین در پاره‌ای موارد الزامی و در پاره‌ای موارد اختیاری و در واقع بسته به نظر قاضی است.

شرایط تبدیل حبس به مجازات‌های جای‌گزین چیست؟

به‌موجب ماده‌ی ۶۴ قانون مجازات اسلامی تعیین مجازات جای‌گزین حبس منوط به گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات است. لکن هیأت عمومی دیوان‌عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه شمارة ۷۴۶ مورخ ۲۹/ ۱۰/ ۱۳۹۴ این ماده را بدین نحو تفسیر کرد که در موارد الزامی تبدیل مجازات جای‌گزین حبس، گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات ضرورت ندارد و مجازات حبس الزاماً باید به مجازات جای‌گزین تبدیل گردد.

کدام‌یک از اقسام حبس، قابلیت تبدیل‌شدن به مجازات جای‌گزین را دارد؟

بسته به این‌که جرم عمدی باشد یا غیرعمدی، نحوه تبدیل آن به مجازات جای‌گزین بر اساس میزان حبس اصلی متفاوت است:

مجازات جایگزین زندان در جرائم عمدی

1. در جرائم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها تا سه ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جای‌گزین اجباری است.

2. در جرائم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها ۹۱ روز تا شش ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جای‌گزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اجباری است.

3. در جرائم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها شش‌ماه تا یک‌سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جای‌گزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اختیاری است.

(منظور از موانع تعیین مجازات جای‌گزین حبس در بندهای ۲ و ۳ داشتن بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری یا یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه به‌لحاظ ارتکاب جرم عمدی و سپری نشدن پنج سال از اجرای این مجازات‌هاست.)

4. در جرائم عمدی که مجازات اصلی آن‌ها بیش از یک سال حبس است، در صورتی که دادگاه حبس را به کمتر از یک سال تخفیف دهد، تبدیل حبس به مجازات جای‌گزین ممنوع است، و در غیر این‌ صورت اختیاری است.

5. در صورت تعدد جرائم عمدی با مجازات بیش از شش ماه حبس، تبدیل حبس به مجازات جای‌گزین ممنوع است.

مجازات جایگزین زندان در جرائم غیر عمدی

1. در جرائم غیرعمدی که مجازات اصلی آن‌ها کمتر از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جای‌گزین الزامی است.

2. در جرائم غیرعمدی که مجازات اصلی آن‌ها بیش از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جای‌گزین اختیاری است.

چند نکته در خصوص مجازات جای‌گزین حبس

1. در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، قاضی نمی‌تواند حکم به جای‌گزین حبس صادر کند.

2. قاضی در صورت صدور حکم به مجازات جایگزین حبس، میزان حبس اولیه را هم در حکم ذکر می‌کند تا اگر اجرای مجازات جای‌گزین امکان‌پذیر نشود یا محکوم‌علیه از دستورهای دادگاه تبعیت نکند، مجازات اصلی (حبس) اجرا گردد.