وصیت 

انسانی می‌تواند در طول زندگی خود بارها وصیت کند. این وصیت می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد. نوشتن وصیت‌نامه هرچند از حیث حقوقی امری اختیاری به شمار می‌رود، ولی در شرع مقدس اسلام آن‌قدر بر این مطلب تأکید شده که به‌عنوان یک تکلیف دینیِ مهم تلقی می‌گردد.

بنابراین، به‌صرف جنبه حقوقی نمی‌توان کسی را وادار به نوشتن وصیت‌نامه نمود. تنظیم وصیت‌نامه بستگی به علایق دینی و حقوقی فرد دارد و اینکه مایل باشد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت تعیین تکلیف نماید یا این اقدام را به عمل نیاورد.
در بین مسلمانان نوشتن وصیت‌نامه امری معمولی و متداول به شمار می‌رود. به‌خصوص این اعتقاد وجود دارد که نوشتن وصیت ضمن انجام تکلیف و واجب شرعی، موجب طول عمر و ثواب دنیا و آخرت می‌شود و هر کس که وصیت‌نامه‌اش را می‌نویسد، درواقع خود را مهیّا و آماده‌ی پیوستن به معبود می‌کند.

معنی وصیت

وصیت مشتق از وصی، به معنی وصل و پیوند است و به اعتبار اتصال تصرفات زمانِ حیاتِ موصی(وصیت‌کننده) ‌به زمانِ پس از فوت، آن را وصیت نامیده‌اند. قانون مدنی به پیروی بسیاری از فقهای امامیه تعریفی از وصیت که شامل وصیت تملیکی و عهدی باشد، ننموده و به استناد ماده ۸۲۵ قانون مدنی آن را به دو قسم وصیت تملیکی و عهدی تقسیم کرده است.

معنی وصیت تملیکی

طبق ماده ۸۲۶ قانون مدنی «وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوت خود مجاناً به دیگری تملیک کند. وصیت‌کننده موصی، ‌کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی‌له، مورد وصیت موصی‌به ‌کسی که به‌موجب وصیت عهدی بر مورد ثلث یا بر صغیر ولی قرار داده می‌شود وصی نامیده می‌شود». در وصیت تملیکی مالی از طرف موصی‌به موصی‌له تملیک می‌گردد و موصی‌له آن را قبول می‌کند. بنابراین وصیت به‌وسیله‌ی ایجاب از طرف موصی و قبول از طرف موصی‌له به عمل می‌آید.

آیا به‌موجب وصیت، تملیک محقق می‌شود

تملیک به‌موجب وصیت محقق نمی‌شود مگر با قبول موصی‌ له بعد از فوت موصی (یعنی باید کسی که به‌نفع او وصیت شده است، آن را قبول کند) زیرا طبق قول مشهور فقهای امامیه، وصیت تملیکی عقد است و این نظریه در قانون مدنی هم پذیرفته شده است. قول غیرمشهور نیز آن است که وصیت، ایقاع معلق می‌باشد و احتیاج به قبول ندارد و کافی است موصی‌له آن رد ننماید و چنانچه رد کند وصیت باطل می‌گردد.

طبق ماده ۸۴۳ قانون مدنی «وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است». میزان ثلث به اعتبار دارایی وصیت‌کننده در حین فوت معین می‌شود (ماده ۸۴۵ قانون) نه به‌اعتبار دارایی او در حین وصیت و نه به‌اعتبار دارایی او در زمان اجازه ورثه.

معنی وصیت عهدی 

مطابق بند دوم ماده ۸۲۶ قانون مدنی «وصیت عهدی عبارت است از این‌که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می‌نماید.» وصیت عهدی در حقیقت عبارت از نمایندگی از طرف موصی برای پس از فوت به وصی می‌باشد تا اعمالی را که خود می‌توانسته انجام دهد به‌جای آورد؛ مانند پرداخت دیون متوفی. تفاوت وصی با وکیل در این است که وصی نمایند‌ه‌ی وصیت‌کننده در زمان پس از فوت او است ولی در وکالت، وکیل نماینده‌ی موکل در زمان حیات او می‌باشد و این نمایندگی با فوت موکل از بین می‌رود.

آثار حقوقی وصیت‌نامه 

آثار حقوقی وصیت‌نامه را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد که عبارت‌اند از:
آثار حقوقی وصیت‌نامه پس از فوت شخص ظاهر می‌شود یعنی تا وقتی‌که شخص زنده است، خود او تصمیم‌گیرنده و عامل می‌باشد. به همین جهت بین عامه مردم متداول است که می‌گویند آدم زنده وکیل و وصی نمی‌خواهد اما با فوت وصیت‌کننده همه مصمم می‌شوند که به وصیت او عمل کنند.
چنانچه با تنظیم وصیت‌نامه کسی بخواهد مالی را به دیگری تملیک کند (به مالکیت فرد دیگری درآورد) نباید در برابر آن، چیزی مطالبه کند. مثلاً اگر شخصی وصیت کند خانه‌اش پس از فوت خود به شخص (الف) تملیک کند به‌شرط آنکه شخص مذکور مبلغ ده میلیون به (شخص ب) پرداخت کند چنین وصیتی صحیح نمی‌باشد زیرا همان‌طور که گفته شد تملیک باید مجانی باشد.
هر شخصی می‌تواند در طول زندگی خود بارها وصیت کند یا محتوای وصیت‌نامه‌‌ی خود را تغییر دهد اما آخرین وصیت‌نامه (از حیث تاریخ) ملاک عمل قرار خواهد گرفت و در این صورت دیگران نباید محتوای آخرین وصیت‌ را تغییر دهند.

برگرفته از مهداد