مفهوم نفقه

نفقه عبارت است از تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت افرادی که مستحق دریافت نفقه هستند مانند مسکن، البسه، غـذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و نیز خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض که یکی از مصادیق افراد واجب النفقه زن و فرزندان می باشند .

افراد واجب النفقه 

نفقه با یکی از سبب های سه گانه زوجیت، قرابت و مالکیت بر انسان واجب می شود  طبق قانون علاوه بر زن و فرزندان در برخی موارد پرداخت  نفقه اقارب نیز بر عهده افراد می باشد  .

نفقه زن 

در نفقه زن شوهر مکلف است از زمان اجرای صیغه نکاح تا زمان وفات  همه نیازهای وی را ا متناسب با وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن فراهم کرده و در اختیار او قرار دهد البته در شرایطی ممکن است این تکلیف از عهده زوج  ساقط  گردد .

نفقه در ازدواج موقت

صرفا  در ازدواج دایم نفقه زن بر عهده شوهر قرار می گیرد و در ازدواج موقت ( متعه ) ، شوهر ملزم به پرداخت نفقه نیست؛ مگر اینکه در عقد شرط شده باشد.

علت محروم شدن زن از دریافت نفقه

زن صرفا هنگامی مستحق دریافت  نفقه می باشد  که از شوهر خود تمکین کند و در صورت عدم انجام مظایف شرعی و قانونی خود که حقوقدانان به آن نشوز می گویند نفقه زن ساقط  و  زن از دریافت نفقه محروم می شود .

مفهوم تمکین

تمکین عبارت است از برآوردن نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته‌های مشروع وی از سوی زن است. یکی از مصادیق تمکین در قانون، اقامت زن در خانه دایمی شوهر است؛ به این معنا که زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کند مگر آن که حین وقوع عقد شرطی جز این شده باشد.

همچنین در صورتی که زن بدون دلیل موجه و بدون موافقت شوهر خانه را ترک و حتی در خانه پدر و مادر خویش اقامت کند، مرد می‌تواند از دادن نفقه امتناع کند. بر اساس قانون، زنی که بدون دلیل موجه از تمکین همسرش خودداری کند، ناشزه نامیده می‌شود که در این صورت مرد می‌تواند علاوه بر عدم پرداخت نفقه از دادگاه تقاضای طلاق کرده یا درخواست ازدواج مجدد کند.

نفقه زنان شاغل یا متمکن 

حتی در صورتی که زن شخصاً درآمد مستقلی داشته باشد و یا به واسطه درآمد یا طرق دیگر زن ثروتمند و بی نیاز از دریافت نفقه از جانب مرد باشد  باز هم مرد مکلف به پرداخت نفقه زن خود  می باشد .

 نفقه فرزندان

همانطور که بیان گردید علاوه بر زن پرداخت نفقه فرزندان هم بر عهده پدر می باشد

نحوه محاسبه میزان نفقه فرزند

معمولا مبلغ نفقه را با توجه به وضعیت اجتماعی و نیازهای فرزند مشخص می‌کنند. در دادگاه ها مسئول محاسبه نفقه کارشناس است و وی معمولا با بررسی وضع زندگی خانوادگی فرزند و نیز بررسی مدارکی که از سوی مادر یا قیم او ارایه می‌شود، میزان هزینه‌های نگهداری فرزند را محاسبه کند.

گاهی تصوری وجود دارد، مبنی بر اینکه اگر زنی شاغل باشد، دیگر نمی‌تواند دریافت نفقه برای فرزندش را تقاضا کند؛ این در حالی است که زنان شاغل هم می‌توانند بابت نفقه فرزند خود طرح دعوی کنند.

سن دریافت نفقه فرزندان

پسران تا ۱۸ سالگی و تا زمانی که در خانه پدر خود تحصیل می‌کنند، حتی در صورت جدا نشدن پدر و مادر از هم می‌توانند دادخواست نفقه فرزند ارایه کنند؛ اما پس از ۱۸ سالگی و با اتمام تحصیل، دیگر پدر وظیفه‌ای برای پرداخت نفقه او نخواهد داشت.

دختران تا زمان ازدواج می‌توانند تقاضای نفقه گذشته را داشته باشند، اما اگر دختری ازدواج کند و پس از آن طلاق بگیرد دادگاه دیگر به شکایت او برای نفقه گذشته رای مثبت نمی‌دهد.

 ضمانت اجرای عدم  پرداخت نفقه زن

دو نوع ضمانت اجرا برای خودداری مرد از پرداخت نفقه وجود دارد، اول ضمانت اجرای حقوقی که در این صورت، هرگاه با وجود تمکین زن، شوهر از پرداخت نفقـه زن خودداری کند، زن می‌تواند با طرح دعوی حقوقی، محکومیت او را به پرداخت نفقه از دادگاه بخواهد؛ در این صورت، دادگاه حکم به پرداخت نفقه خواهد داد. اگر دادگاه حکم به پرداخت نفقه صادر کند و مرد واقعاً از پرداخت آن ناتوان باشد، زن این حق را دارد که در صورت تمایل، تقاضای طلاق کند.نکته دوم، ضمانت اجرای جزایی است. بر این اساس باید گفت از آنجایی که نپرداختن نفقه در قانون ایران، جرم محسوب می‌شود، زن می‌تواند با مراجعه به دادسرای عمومی، تعقیب جزایی شوهر را بخواهد که در این صورت با اثبات عدم پرداخت نفقه، مرد علاوه بر پرداخت نفقه به مجازات مقرر در قانون نیز محکوم خواهد شد.

  امکان گرفتن نفقه ایام گذشته توسط زن

زن می‌تواند نفقه ایام گذشته خود را نیز مطالبه کند؛ این در حالی است که در مورد فرزندان مشترک، الزام مرد به پرداخت نفقه از تاریخ تقدیم دادخواست امکان‌پذیر است؛ به این معنا که فرزندان نمی‌توانند مدعی عدم پرداخت نفقه در گذشته شوند.همچنین قانون، حقوقی را برای زنانی که همسرانشان فوت می‌کنند، در نظر گرفته است. تا سال ۱۳۸۱ هرگاه عقد ازدواج به دلیل فوت شوهر منحل می‌شد، در عین حال که زن مکلف بود (۴ ماه و ۱۰ روز) عدّه نگاه دارد و نمی‌توانست نفقه مطالبه کند اما با اصلاح ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی،  زن می‌تواند در ایام عدّه، نفقه خود را مطالبه کند.