در هر جامعه‎ای امکان تحقق اعمال مجرمانه وجود دارد و جامعه ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در صورتی که یک شخص مرتکب رفتاری شود که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، از سوی مدعی العموم تحت تعقیب قانونی و کیفری قرار خواهد گرفت.
تعقیب کیفری می‌تواند با شکایت شاکی یا از طرق قانونی دیگر نظیر اطلاع مدعی‎العموم (دادستان) از وقوع اعمال مجرمانه انجام گیرد.
اصولا مرجع تعقیب و تحقیق در پرونده‎های کیفری، دادسرا خواهد بود. پس از تشکیل پرونده کیفری در دادسرا، مقام قضایی (اصولا بازپرس یا دادیار) تحقیقات مقدماتی شامل تحقیق از شاکی، تحقیق از متهم، تحقیق از شهود، تحقیق از مطلعان، تحقیق از کارشناسان، بررسی اسناد و مدارک و سایر ادله را شخصا یا از طریق ضابطین دادگستری آغاز می‌کند.

پس از آن که تحقیقات مقدماتی به پایان رسید، مقامات قضایی دادسرا اقدام به اتخاذ تضمیم نهایی می‎کنند.  در صورتی که مجرمیت متهم احراز شود، تصمیم نهایی دادسرا، صدور قرار جلب به دادرسی، کیفرخواست و نهایتا ارسال پرونده به دادگاه خواهد بود و چنانچه مجرمیت احراز نشود، اصولاً پرونده منتج به صدور قرار منع تعقیب خواهد شد. در اینجا این پرسش مطرح می‎شود که آیا با اتخاذ تصمیم نهایی از سوی دادسرا، روند قانونی رسیدگی به پرونده کیفری به اتمام می‎رسد؟

پاسخ این سوال منفی است. پس از خاتمه تحقیقات مقدماتی و احراز مجرمیت از سوی دادسرا، پرونده به منظور رسیدگی و صدور حکم به دادگاه کیفری ارسال می‎شود‌.  پرونده ابتدا از سوی دادگاه نخستین که بر حسب مورد می‎تواند دادگاه کیفری ۲، دادگاه کیفری یک، دادگاه انقلاب، دادگاه نظامی و دادگاه اطفال باشد، ارسال خواهد شد.  پس از رسیدگی دادگاه بدوی نیز امکان طرح پرونده کیفری در مرجع تجدیدنظر ممکن خواهد بود. مرجع تجدیدنظر بر حسب مورد می‎تواند دادگاه تجدیدنظر استان، دیوان عالی کشور یا دادگاه تجدیدنظر نظامی باشد.

 تفاوت پرونده‎های کیفری با حقوقی

پرونده‎های حقوقی به موجب دادخواست مطرح شده و رسیدگی به آن در دادگاه‎های حقوقی انجام می‌شود. 
دادخواست برگه‎ای است که با رعایت قانون آیین دادرسی مدنی تنظیم و تقدیم دادگاه می‌شود.  اما سوال اساسی این است که پرونده‎های حقوقی چه تفاوتی با پرونده‎های کیفری دارد؟ 
در پرونده‎های حقوقی صحبت از اعمال مجرمانه نیست. در واقع طرفین پرونده مرتکب فعل یا ترک فعل مجرمانه نشده‎اند و دادگاه حقوقی نیز به امور کیفری رسیدگی نمی‎کند. 
در دادگاه حقوقی به امور غیر کیفری نظیر مطالبات حقوقی اشخاص از یکدیگر، اختلافات و عدم انجام تعهدات ناشی از قراردادهای حقوقی، خرید و فروش ملک، خرید و فروش خودرو، شرکت‎های تجاری، امور مربوط به شرکت‎ها، اسناد تجاری و اموری از این قبیل می‎پردازد.

 کیفیت دفاع در پرونده‎های کیفری

دفاع در پرونده‎های کیفری متناسب با عنوان اتهامی و ادله و مدارک موجود در آن متفاوت خواهد بود.
همچنین این امکان وجود دارد که در پرونده‌های کیفری با عنوان اتهامی مشابه، مسیر دفاع متفاوت و متغیر باشد. 
به طور کلی و با توجه به ادله و مدارک موجود در پرونده‎های کیفری، دفاع در این پرونده‎ها می‎تواند در مسیر برائت متهم، تخفیف مجازات، تعلیق مجازات، تعویق مجازات، عفو و آزادی مشروط و… باشد.