مفهوم تمکین 

متعاقب جاری شدن صیغه نکاح بین زن و مرد و رسمیت یافتن ازدواج هریک نسبت به یکدیگر دارای وظایف و تکالیف حقوقی می‌شوند که ممکن است عدم رعایت این حقوق و تکالیف بر اساس قانون جرم محسوب شده و مجازات‌هایی را به‌همراه داشته باشد . یکی از وظایفی که زوجین در روابط زناشویی خود می‌بایستی آن‌را رعایت کنند بحث تمکین می‌باشد. این لفظ به خودی خود به معنای الزام آور است یعنی زن در مقابل مرد وظایفی دارد که عدم انجام آن را عدم تمکین می خوانند . حقوقدانان به طور کلی تمکین را به نوع تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می نمایند .

معنی تمکین خاص

مفهوم تمکین خاص  اطاعت زن از نیازهای غریزی مرد می باشد به تعبیر دیگر در تمکین خاص زن و مرد می بایست نیازهای جنسی متعارف یکدیگر را مرتفع نمایند و در صورتیکه زن از انجام این وظیفه شرعی و قانون استنکاف نماید وی را ناشزه می نامند .

معنی تمکین عام

در مقابل  تمکین خاص تمکین عام قراردارد و عبارت است از  فرمانبرداری زن در تمام امور کلی زندگی از مرد است و بر اساس آن زن موظف به پیروی و اطاعت از شوهرمی‌باشد همچنین قانون مدنی هم به این موضوع اشاره کرده است که ریاست از ویژگی‌های مرد است.

شرایط و حدود تمکین

البته میزان و حدود تمکین نسبت به هر کدام متفاوت می باشد. به طور زنان به دلیل این که غالباً در منزل هستند و امکان پاسخ‎گویی به این نیاز از طرف آنان بیشتر است، باید در حد ممکن و مشروع به این نیاز پاسخ دهند و مردان به دلیل این که اکثراً به جهت تامین معاش و شغل هایی که ایجاب می‎کند، مدت طولانی در منزل نباشد, امکان پاسخ‎گویی کمتر است، لذا انتظار کمتری از آن ها باید داشت. همان طور که اگر زن با اجازه زوج شاغل باشد، دیگر زوج نمی‎تواند آن انتظاری که از زوجه خانه‎دار محض دارد از وی نیز داشته باشد. از این رو بر مردان نزدیکی با فاصله واجب شده است و هم‌بستری نیز به اعتقاد بسیاری از فقها در صورت تک همسری هر چهار شب، یکبار واجب گردیده است و این جزء حقوق زوجه به شمار می‎رود.

در نحوه رفتار زوجین تاکیدهای زیادی در قرآن به عنوان رفتار عرفی و متعارف شده است. شهید مطهری به نقل از آیت الله حلی در مورد آیه «فامساک بمعروف او تسریح باحسان» و آیه «و لاتمسکوهن ضرراً لتعتدوا» می‎فرماید: «از این آیات این اصل کلی استفاده می‎شود که هر مردی در زندگی خانوادگی یکی از دو راه را باید انتخاب کند یا تمام حقوق و وظایف را به خوبی و شایستگی انجام دهد یا علقه زوجیت را قطع و زن را رها نماید. 

مفهوم عدم تمکین

هرگاه زن همسرش را تمکین نکند و در اصطلاح حقوقی ناشزه شود، همسر می‌تواند به دادگاه و محکمه حقوقی مراجعه کند و الزام زن را به تمکین خواستار شود. به علاوه، زن نمی‌تواند در مدتی که تمکین نمی‌کند از همسر خود طلب نفقه‌ داشته باشد. به عبارت دیگر اگر زن بدون هیچ‌گونه مانعِ شرعی از انجام وظایف و تکالیف زوجیت امتناع کند، استحقاق خود را برای دریافت  نفقه از دست می‌دهد. بنابراین اگر زن برای عدم اطاعت از خواسته‌های مشروع همسر خویش، عذر موجه و قانونی داشته باشد نفقه به او تعلق خواهد گرفت. به عنوان نمونه وضعیتی را تصور کنید که زن به علت خطری که از جانب همسرش متوجه اوست (مثلا شوهر دچار ناراحتی روحی و عصبی است) از ماندن در خانه‌ی همسر امتناع می‌کند. در این صورت نمی‌توان منکرِ تعلقِ حقِ نفقه به آن زن شد. 

ناشزه کیست

«ناشز» و «ناشزه» به مرد یا زنی گفته می‏شود که حقوق واجب و وظایف شرعی را نسبت به همسرش رعایت نکند. هرگاه نشوز و نافرمانی، از سوی زن باشد، مرد می‏تواند زمینه آن را از بین ببرد. به این ترتیب که نخست او را نصیحت کند و اگر تأثیر نگذاشت، می‏تواند از همخوابی با او بپرهیزد؛ یعنی، در بستر خواب به او پشت کند و یا نزد او نخوابد. اگر این روش نیز در او اثر نداشت، چنانچه امید دارد با تنبیه او را از نافرمانی باز دارد. البته این کار به قصد اصلاح (نه از روی خشم و انتقام) و به اندازه‏ای باشد که باعث توجه و تنبه او گردد.هرگاه نشوز و نافرمانی از سوی مرد باشد، زن نخست او را نصیحت می‏کند و اگر تأثیر نگذاشت، می‏تواند شکایت خود را نزد حاکم ببرد تا او را به انجام وظایفش وادار کند. البته حق ندارد با او قهر کند و یا او را کتک بزند.

مصادیق ناشزه بودن زن

الف – تمکین اقامت دراقامتگاه دایمی شوهر است یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کند مگر یک استثنا و آن اینکه در خود عقد ازدواج شرطی غیر از آن شده باشد که زن در منزل دیگری یا خانه دیگری زندگی کند.

ب –  اگر زن بدون دلیل موجه و بدون موافقت شوهر خانه را ترک کند و حتی در خانه پدر یا مادر خویش اقامت کند مرد میتوتند از دادن نفقه وی امتناع کند و ان را پرداخت نکند .

ج – مورد دیگر الزام زن به حسن معاشرت با شوهر خویش است زنی که بدون دلیل موجه از تمکین خودداری و زن ناشزه یعنی نافرمان و خاطی نامیده میشود و در این صورت علاوه بر اینکه مرد از دادن نفقه معاف خواهد بود بلکه میتواند تقاضای طلاق وی را نیز از دادگاه بخواهد و میتواند تجدید فراش (زن دیگر اختیار کند) کند.

د –  سوء رفتار زن یا انتخاب شغلی مغایر با شوون اخلاقی و وظایف زناشویی و داشتن معاشران فاقد صلاحیت اخلاقی از دیگر موارد نشوز محسوب خواهد شد. البته تمکین به معنای تسلیم بی چون چرای زن در مقابل مرد و پاسخ دادن به خواسته های نامشروع وی نیست. چنانچه زن به دلیل عذر شرعی یا مسایل پزشکی قادر به ایفای وظایف زوجیت نباشد یا برای انجام واجب شرعی ناچار باشد به مسافرت برود و از شوهر اجازه نگیرد ناشزه محسوب نمیشود و نفقه وی بر عهده شوهر است.

ضمانت اجرای حقوقی نشوز و عدم تمکین زن 

 ضمانت اجرای مستقیم عدم تمکین, محروم شدن زن از حق نفقه است و این امر مورد اتفاق همه فقهای شیعه و اهل سنت می‎باشد و ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی نیز همان طور که قبلاً بیان شد, محرومیت از استحقاق نفقه را ضمانت اجرای امتناع زوجه از تمکین دانسته است و در صورت ادامه چنین سوء رفتاری از ناحیه زن و عدم امکان صلح بین آنها, چاره‎ای غیر از طلاق نخواهد بود. تمکین و نفقه دو تعهد متقابل هم می باشند که به طور طبیعی عدم اجرای تعهد از طرفی, می‎تواند مجوزی برای امتناع طرف مقابل از اجرای تعهد باشد.به طور کلی ضمانت اجرای عدم تمکین زن  در مقابل مرد عبارت است از :

الف –  عدم استحقاق زن در دریافت  نفقه

ب – صدور اجازه ازدواج مجدد توسط دادگاه به مرد

بنابراین برای آنکه مرد بتواند زن دوم بگیرد بایستی به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش، از دادگاه اجازه ی ازدواج مجدد بگیرد.

امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد.

ضمانت اجرای عدم تمکین مرد

همچنین عدم تمکین شوهر یا عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب وی نیز دارای ضمانت اجرای حقوقی است و زن می تواند با مراجعه به دادگاه الزام شوهر را به انجام وظیفه درخواست نماید. به علاوه نشوز شوهر سوء معاشرت به شمار می آید و اگر مصادیق عسر و حرج باشد، زن می تواند از دادگاه درخواست طلاق کند.

آیا زن ملزم به تامین تمام خواسته های جنسی زوج است ؟

در شرع اسلام و قانون وظیفه زن تامین خواسته های مشروع جنسی می‌باشد به موجب آن، زن می‌تواند در مورد خواسته‌های جنسی بر گرفته از انحرافات جنسی مرد عدم تمکین را در پی بگیرد. از حمله این موانع جنسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

الف –  رابطه جنسی که آسیب جسمانی برای زن به همراه داشته باشد

ب – درخواست شوهر مبنی بر رابطه جنسی زن با فردی غیر از شوهر اعم از مرد یا زن که در صورت شکایت زن و اثبات همراه با مجازات برای مرد می‌باشد .

ج – در خواست شوهر مبنی بر صحبت های جنسی و محرک جنسی زن با غیر از شوهر از طرق مختلف نظیر  تلفن – گفتگوی مستقیم – پیامک – چت و هر مسیر ارتباطی دیگر

د – درخواست رابطه جنسی مقعدی و عدم رضایت زن

درخواست شوهر مبنی بر حضور فرد سوم اعم از زن و مرد در رابطه جنسی آنها

خواسته های جنسی مرد بر گرفته از اختلالاتی نظیر سادیسم جنسی ، ضرب و شتم زن در  رابطه یا امثالهم 

معنای حق حبس 

دختر می‌تواند تا پیش از شروع زندگی با همسر خود مطالبه تمام مهریه نماید و تا دریافت کامل آن عدم تمکین نسبت به شوهر داشته باشد. به این حق، “حق حبس” گفته می‌شود. مادهٔ ۱۰۸۵ قانون مدنی در این مورد گفته است: «زن می‌تواند تا مهریه  به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود».

لازم است بدانید در صورت وقوع  طلاق اگر هنوز نزدیکی و دخول بین زوجین حادث نشده باشد فقط نصف  مهریه  به زن تعلق می‌گیرد و اگر دخولی صورت گرفته باشد تمام مهریه بایستی پرداخت شود.