هیات‌منصفه به جمعی از افراد سوگند‌خورده گفته می‌شود که در یک دادگاه به ارایه رسمی یک حکم بی‌طرفانه یعنی پیدا کردن واقعیت در یک مساله قضایی یا تعیین مجازات یا قضاوت می‌پردازند. 
در دوران مدرن نقش هیات‌منصفه در دادگاه، معلوم کردن گناهکار یا فقدان آن در یک جرم و جنایت است. 
از منظر مفهومی، جرمی که ناشی از انتشار یا انعکاس در مطبوعات و رسانه‌های مرتب‌الانتشار واقع شود، جرم مطبوعاتی نامیده می‌شود.
بر اساس اصل ۱۶۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رسیدگی به جرایم مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاكم دادگستری صورت می‌گیرد. 
نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم را، قانون بر اساس موازین اسلامی معین می‌كند.
جرم‌انگاری مسایل مربوط به سیاست و مطبوعات، در ادبیات حقوقی و نیز در فرآیند رسیدگی در كنار هم قرار می‌گیرند و هنگام رسیدگی به این نوع جرایم از طریق قانونگذار و مقام رسیدگی‌كننده، امتیاز ویژه‌ای بدان اختصاص داده شده است.
فلسفه وجود و حضور هیأت منصفه در جرایم مطبوعاتی ناشی از این تفكر است كه مرتكبان این نوع جرایم، به نوعی متولی انعكاس افكار عمومی هستند.
لذا جامعه حقوقی برای جرم‌انگاری چنین فعل مجرمانه‌ای، ملاحظات جامعه را در نظر گرفته و از حیث تفاوت ماهیت جرم مطبوعاتی با جرایم عادی به لحاظ اینكه جرم عادی عاری از هر نوع انگیزه شرافتمندانه است، جرم مطبوعاتی را واجد انگیزه شرافتمندانه دانسته و امتیاز حضور هیأت منصفه را در جلسات دادگاه الزامی کرده است.

 سابقه وجود هیأت منصفه در ایران و تركیب آن

سرآغاز انتخاب هیات منصفه در نظام حقوقی ایران به سال ۱۳۱۰ برمی‌گردد كه طی ماده یك قانون انتخاب هیأت منصفه در آن سال مقرر  شده بود: «رسیدگی به جرم‌های مطبوعاتی در دیوان جنایی و با حضور هیأت منصفه به عمل خواهد آمد.»
بعد از آن و همزمان با تصویب قانون اساسی، اصل ۱۶۸ قانون اساسی، تكلیف همگان را در خصوص رسیدگی به جرایم مطبوعاتی روشن كرده و موضوع حضور هیأت منصفه در دادگاه بر اساس قانون هیأت منصفه مصوب سال ۱۳۸۲ همانند اصل ۱۶۸ قانون اساسی با تصویب قانون پانزده ماده‌ای در ماده یك بار دیگر اذعان شده است که «رسیدگی به جرایم مطبوعاتی، علنی است و با حضور هیأت منصفه در دادگاه صالح صورت می‌گیرد.»
همین امر در ماده‌واحده مصوب سال ۱۳۸۳ بار دیگر تأیید و تكرار شده است سپس در سال ۱۳۸۴ قانونگذار با تصویب ماده‌واحده دیگری تحت عنوان قانون فعال کردن هیأت منصفه مطبوعات، نحوه انتخاب آن را این‌گونه بیان کرده است: «هر دو سال یك بار در مهرماه جهت تعیین اعضای هیأت منصفه در تهران، به دعوت رییس قوه‌قضاییه یا نماینده وی و با حضور ایشان یا نماینده وی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس شورای اسلامی شهر، رییس سازمان تبلیغات اسلامی و نماینده شورای سیاستگذاری ائمه جمعه سراسر كشور و در مركز استان به دعوت نماینده رییس قوه‌قضاییه و با حضور وی و مدیركل فرهنگ و ارشاد اسلامی و رییس شورای شهر مركز استان، رییس سازمان تبلیغات اسلامی و امام جمعه مركز استان یا نماینده وی تشكیل می‌شود.»

 اعضای هیات منصفه

اعضای هیات منصفه از بین اصناف و گروه‌های مختلف اجتماعی نظیر روحانیون، اساتید دانشگاه، دانشجویان، پزشكان، مهندسان، كارگران، كشاورزان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، معلمان، وكلای دادگستری، كارمندان، هنرمندان، پیشه‌وران و تجار برای مدت چهار سال انتخاب می شوند.
انتخاب اعضای اصلی و علی‌البدل هیات منصفه هر استان از بین اقشار و صنوف مختلف از طریق اعلام عمومی و جمع‌آوری تقاضاهای داوطلبان عضویت در هیات منطفه به قید قرعه و به صورت علنی خواهد بود.
هیات منصفه هر استان در نخستین جلسه خود یكی از اعضا را برای مدت دو سال به عنوان دبیر هیات منصفه انتخاب خواهد كرد. 
دبیر، مسئولیت اداره دبیرخانه را به عهده دارد. حداقل یك ماه قبل از اتمام دوره مسئولیت دبیر، دبیر جدید به وسیله هیات منصفه استان انتخاب خواهد شد.
امور اجرایی این ماده در هر استان زیر نظر رییس قوه‌قضاییه یا فردی كه ایشان تعیین می‌كند و با حضور رییس شورای اسلامی استان و دو نفر از نمایندگان آن استان به انتخاب مجلس به عنوان ناظر انجام میِ‌شود. قرعه‌كشی با حضور حداقل دو نفر از ناظران معتبر است.
در نهایت قانونگذار در سال ۱۳۸۷ با تصویب یك ماده‌واحده دیگر در قالب تعیین تكلیف هیأت منصفه مطبوعات، قانون هیأت منصفه سال ۱۳۸۲ را لغو کرد و در این مورد مواد مربوط به هیأت منصفه مطبوعات را از  قانون مطبوعات مصوب سال ۱۳۷۹ لازم‌الاجرا دانست و در ماده ۱۷ قانون مذكور (ماده ۳۶ الحاقی) ضمن مراجعت به تصمیم قبلی خود انتخاب هیأت منصفه در تهران را به دعوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با حضور رییس‌کل دادگستری استان تهران و تركیب پیش‌گفته و در سایر استا‌ن‌‌ها به دعوت مدیركل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و با حضور وی و رییس‌كل دادگستری استان و تركیب پیش‌گفته مربوط به استان مشروط کرده است.

 شرایط اعضای هیات منصفه مطبوعات

اعضای هیات منصفه مطبوعات باید مسلمان بوده،  تابعیت جمهوری اسلامی ایران داشته باشند، دارای التزام عملی به قانون اساسی، حداقل ۳۰ سال سن، عدم محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی و حداقل مدرك دیپلم یا معادل آن در علوم حوزوی باشند.

 وظایف اعضای هیأت منصفه 

با ملاحظه در متون قانونی مربوط به جرایم مطبوعاتی باید گفت تنها موردی كه به وظایف هیأت مزبور اشاره داشته، ماده ۱۳ قانون هیأت منصفه مصوب سال ۱۳۸۲ بوده است.
بدین صورت که پس از اعلام ختم رسیدگی بلافاصله اعضا هیات منصفه به شور پرداخته و نظر كتبی خودرا در این دو مورد که «متهم بزهكار است یا خیر؟ و اینکه در صورت بزهكاری، آیا مستحق تخفیف است یا خیر؟» به دادگاه اعلام می‌کنند.

برگرفته از حمایت