شرایط و احکام وصیت

هر شخص می‌تواند تا یک‌سوم اموال خود را به هر طریقی که می‌خواهد وصیت کند. ثلث اموال متوفی با توجه به ارزش دارایی وی در زمان فوت محاسبه و ارزیابی می‌گردد نه ارزش مال متوفی در زمان تنظیم وصیت‌نامه. در وصیت ممکن است عین مال مورد وصیت قرار گیرد یا فقط منافع آن وصیت شود یعنی ممکن است خود ملک را وصیت کند یا منافعی که مثلاً از اجاره‌بهای آن حاصل می‌گردد. درهرصورت چه عین مال و چه منافع آن مورد وصیت باشد، فرد وصیت کننده تا یک‌سوم اموال خود را می‌تواند به هر طریقی که می‌خواهد وصیت کند.

 عبدالرحیم سمسار زاده، رئیس شعبه ۴ دادگاه عالی انتظامی قضات و استاد مرکز آموزش قوه قضائیه، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار مهداد به سؤالاتی در خصوص شرایط وصیت‌نامه، آنچه وصیت‌کننده می تواند در مورد آن وصیت کند، قوانین حاکم بر وصیت ایرانیان مقیم خارج از کشور،  ارزیابی ثلث اموال، دادگاه صالح رسیدگی به دعاوی مربوط به وصیت، مواد قانونی آن و… پاسخ داد که در ادامه می‌خوانید.

شرایط وصیت

 وصیت کننده هنگام تنظیم وصیت‌نامه باید به چه نکات توجه نماید؟

وصیت در امر غیرشرعی باطل است و وصیت‌کننده هنگام تنظیم وصیت‌نامه باید به نکات زیر توجه نماید:
وصیت‌کننده آنچه را مورد وصیت قرار می‌دهد باید ارزش مالی و منفعت عقلایی داشته باشد و غیرمشروع نباشد؛ بنابراین وصیت در موضوعاتی مانند مواد مخدر و مشروبات الکلی باطل است.

• ۱-مال مورد وصیت باید قابلیت معامله و نقل‌وانتقال داشته باشد لذا اموال عمومی و موقوفه نمی‌توانند مورد وصیت قرار گیرند.

• ۲-آنچه وصیت می‌شود باید در مالکیت وصیت‌کننده باشد؛ یعنی شخص حق دارد فقط در مورد مال خود وصیت کند نه مال دیگری.

• ۳-مال مورد وصیت در رهن شخص ثالث نباشد.

وصیت نامه تنظیم شده توسط ایرانیان  در خارج از کشور

ایرانیان مقیم خارج از کشور در تنظیم وصیت‌نامه تابع قوانین چه کشوری می‌باشند؟
ایرانیان مقیم خارج از کشور از حیث احوال شخصیه مانند نکاح، طلاق، ارث و وصیت، تابع قوانین کشور خود می‌باشند؛ بنابراین چنانچه یک ایرانی مقیم خارج از کشور مبادرت به تنظیم وصیت‌نامه در خارج از کشور نماید، تابع قوانین کشور ایران خواهد بود و دعاوی مربوط به آن وصیت‌نامه در دادگاه‌های ایران پذیرفته خواهد شد. (البته اگر دعوی درزمینه وصیت در دادگاه‌های خارجی مطرح شود، قضات آن محاکم طبق مقررات کشور متبوع موصی (ایران) باید آن اختلاف را حل‌وفصل نماید.)
چه شروطی بر تنظیم وصیت‌نامه ایرانیان مقیم خارج از کشور حاکم است؟
بنابرآنچه گفته شد چنانچه یک ایرانی مقیم خارج از کشور مبادرت به تنظیم وصیت‌نامه در خارج از کشور نماید، تابع قوانین کشور ایران خواهد بود مشروط بر آنکه:

• ۱-وصیت‌نامه به یکی از علل قانونی از اعتبار نیفتاده باشد.

• ۲-مفاد وصیت‌نامه برخلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه در ایران نباشد.

• ۳-کشوری که سند در آنجا تنظیم‌شده، به‌موجب قوانین خود سند تنظیم‌شده اتباع خود در کشور ما را بپذیرد.

• ۴-نماینده سیاسی یا کنسولی کشور ایران یا همان کشور، مفاد سند را تصدیق نماید.

میزان اموالی که می توان وصیت کرد

هر شخص در مورد چه میزان از اموال خود می تواند وصیت کند؟
هر شخص می‌تواند تا یک‌سوم اموال خود را به هر طریقی که می‌خواهد وصیت کند. ثلث اموال متوفی با توجه به ارزش دارایی وی در زمان فوت محاسبه و ارزیابی می‌گردد نه ارزش مال متوفی در زمان تنظیم وصیت‌نامه. در وصیت ممکن است عین مال مورد وصیت قرار گیرد یا فقط منافع آن وصیت شود یعنی ممکن است خود ملک را وصیت کند یا منافعی که مثلاً از اجاره‌بهای آن حاصل می‌گردد. درهرصورت چه عین مال و چه منافع آن مورد وصیت باشد، فرد وصیت کننده تا یک‌سوم اموال خود را می‌تواند به هر طریقی که می‌خواهد وصیت کند.

وصیت نسبت به منافع اموال

– اگر منافع دائمی مال مورد وصیت باشد چگونه خواهد بود؟
منافع مال ممکن است دائم باشد یا موقت. اگر منافع دائمی مورد وصیت باشد و درنتیجه عین مال فاقد ارزش شود، یک‌سوم از قیمت به همراه منافع آن محاسبه و ارزیابی می‌گردد.
– در خصوص منافع موقت ملک مورد وصیت چگونه است؟
چنانچه منافع موقت ملکی مورد وصیت قرار گیرد، ابتدا قیمت ملک یا منافع ارزیابی می‌شود و سپس قیمت ملک با توجه به مسلوب المنفعه (غیرقابل نفع) بودن در مدت وصیت ارزیابی می‌گردد. به‌عنوان‌مثال اگر منافع دائمی یک‌خانه مورد وصیت باشد و بخواهیم ثلث آن را ارزیابی کنیم، کارشناس ابتدا ملک را با منافع آن ارزیابی می‌کند (مثلاً مبلغ ۱۰۰ میلیون) سپس ملک را بدون منافع در نظر می‌گیرد یعنی منافع آن را (در مدت وصیت) ارزیابی می‌کند (مثلاً به مبلغ ۶۰ میلیون ریال). تفاوت این دو، قیمت محاسبه ثلث اموال متوفی خواهد بود.

دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی مربوط به وصیت

دعاوی مربوط به وصیت در چه مرجعی رسیدگی می شود؟
به کلیه دعاوی مربوط به وصیت (که از دعاوی غیرمالی محسوب می‌شود)، در دادگاه عمومی رسیدگی می‌شود. مواد قانونی مربوطه عبارتند از مواد ۸۲۵ الی ۸۶۰، ماده ۶ قانون مدنی و مواد ۲۷۶ الی ۲۹۹ قانون امور حسبی و مأخذ عبارتند از: کتاب وصیت دکتر حسن امامی و کتاب وصیت دکتر ناصر کاتوزیان.

منظور از ولی خاص

 ولی خاص به چه فردی اطلاق می گردد؟
طبق ماده ۱۱۹۴ قانون مدنی پدر، جد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنان ولی خاص نامیده می‌شود. حال اگر یکی از افراد یادشده از طرف خود، مادر طفل را به‌عنوان وصی تعیین نماید، این اقدام آن‌ها منع قانونی ندارد اما اگر مادر طفل دارای شوهر باشد، رضایت شوهر وی در قبول آن شرط است.

تاثیر  فوت وصی بر وصیت

 اگر وصی فوت نماید تکلیف ورثه چیست؟
اگر وصی فوت نماید ورثه نمی‌توانند از دادگاه تقاضای تعیین وصی دیگری را بنمایند؛ زیرا وقتی وصیت‌کننده در زمان حیات خود شخصی را به‌عنوان وصی تعیین کرده تا سفارش‌های وی را در خصوص ثلث انجام دهد در قانون ما موردی که دادگاه بتواند وصی دیگری تعیین کند پیش‌بینی نشده است.
چنانچه شخصی وصیت ‌کند که همسرش تا زمانی که زنده است در خانه مسکونی وی سکونت نماید، آیا وراث می‌توانند دادخواست فروش ملک بدهند؟
هر وصیت ‌کننده تا زمانی که زنده است در خانه مسکونی وی سکونت نماید و ورثه حق ایجاد مزاحمت برای سکونت او را ندارند؛ وراث می‌توانند دادخواست فروش ملک را به دادگاه تقدیم نمایند و چنین خواسته‌ای قانونی است زیرا فروش ملک منافاتی با حق سکونت زوجه متوفی ندارد و چنانچه در خریدوفروشی که انجام می‌شود این حق رعایت گردد، فروش منزل بدون اشکال است.
اجرای وصایا تا موقع بلوغ و رشد اوصیاء با چه کسی خواهد بود؟
با توجه به طبیعت قضایی وصایت که با وکالت و تولیت تفاوت دارد با استفاده از ملاک ماده ۸۵۶ قانون مدنی، صغیر را می‌توان به اتفاق یک کبیر وصی قرار داد. در این صورت اجرای وصایا تا موقع بلوغ و رشد اوصیاء با کبیر خواهد بود.
در صورت فوت وصی منصوب از طرف موصی اگر مورد وصایت سرپرستی و ولایت بر صغیر باشد، تکلیف چیست؟
در صورت فوت وصی منصوب از طرف موصی اگر مورد وصایت سرپرستی و ولایت بر صغیر باشد، به پیشنهاد دادستان، دادگاه برای صغیر قیم تعیین می‌کند. اگر مورد وصایت، ولایت بر مورد ثلث و اداره دارایی امور باشد که به مصارف عمومی اختصاص داده شده؛ دادگاه بنا به پیشنهاد دادستان، امین تعیین می‌کند و مادامی‌که امین تعیین نشده حفظ و نظارت در آن اموال بر عهده دادستان است.

تخلف وصی از اجرای وصیت نامه

اگر وصی بر طبق وصایای موصی رفتار نکند، به لحاظ قانونی چه باید کرد؟
به‌موجب عموم یا اطلاق ماده ۸۵۹ قانون مدنی اگر وصی بر طبق وصایای موصی رفتار نکند؛ ضامن و مغفول است. بنابراین عزل وصی در صورت وجود جهات قانونی تجویز گردیده است و از مواد ۵ و ۲۶ آیین‌نامه قانون اوقاف مصوب ۱۳۱۴ تخصیص یا تقیید عموم یا اطلاق ماده ۸۵۹ مزبور استفاده نمی‌شود ازاین‌رو عزل وصی در صورت وجود جهات و موجبات قانونی جایز خواهد شد. (رأی اصراری ۵۸۵ مورخه ۲۴/۲/۱۳۲۶)
آیا وصی برای انجام کارهای مربوط به وصایت، می تواند وکیل انتخاب کند و انتخاب وکیل نیاز به‌تصریح در وصیت‌نامه دارد؟
علی‌الاصول، وصی می‌تواند برای انجام کارهای مربوط به وصایت، وکیل انتخاب کند و انتخاب وکیل نیاز به‌تصریح در وصیت‌نامه ندارد. مگر این‌که صراحتاً یا ضمناً مباشرت شخص وصی شرط شده باشد یا این‌که وصیت از اموری باشد که قابل توکیل نیست.

برگرفته از مهداد

بیشتر بخوانید 

تفکیک بین مفاد وصیت و سند آن (وصیت‌نامه)

 وصیت 

حق‌الزحمه وصی و انواع ناظر در وصیت عهدی

نظریه مشورتی در مورد وصیت

معنی وصیت عهدی

شرایط و آثار حقوقی وصیت