تفاوتها و شباهتهای ازدواج موقت و دائم
در نظام حقوقی ایران دو نوع ازدواج، قانونی محسوب میشود، ازدواج دائم و ازدواج موقت، که در اصل احکام با یکدیگر مشترکند و اندک تفاوتی در بعضی موارد دارند.
قبلا در مطلبی مستقل به تفاوت های ازدواج دایم و موقت اشاره کرده ایم با این وصف در این یادداشت ضمن مروری ربر مطالب قبلی نظر خوانندگان محترم را به مقایسه احکام این دو ازدواج جلب می کنیم .
در مورد انواع نکاح، اگر در نوع ازدواج شک کنیم و قصد دو طرف غیرقابل تشخیص باشد، اصل را بر دائمی بودن آن نکاح میگذاریم و احکام آن را جاری میکنیم.
بنابراین در ابتدا به تعریف و شرایط نکاح موقت میپردازیم و هر چه غیر از این موارد باشد نکاح دائم محسوب میشود.
معنای نکاح منقطع
تعریف عقد موقت یا نکاح منقطع که به آن متعه و در اصطلاح عوام صیغه هم میگویند. بر اساس ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی، نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.
همانطور که از نامگذاری این نکاح مشخص است، برخلاف ازدواج دائم، نکاح موقت برای مدت مشخصی ایجاد میشود و با پایان یافتن مدت زمانی که دو طرف مشخص کردهاند خود به خود رابطه زوجیت بین زن و مرد تمام میشود.
بر اساس ماده ۱۰۷۶ قانون مدنی، مدت نکاح منقطع باید کاملا معین شود.
مدت عقد نکاح باید در زمان عقد مشخص شود و این که صرفا قابلیت تعیین داشته باشد، کفایت نمیکند. برای مثال باید تعیین کنند که برای مدت دو سال از تاریخ عقد.
موضوع تعیین مدت در عقد موقت بسیار اهمیت دارد. در قانون صراحتی مبنی بر اینکه عدم ذکر مدت در ازدواج موقت باعث باطل شدن عقد است، وجود ندارد و عقیده غالب بر این است که عدم ذکر مدت در ازدواج باعث باطل شدن عقد نیست و عقد ازدواج دائم محسوب میشود.
بنابراین اولین تفاوت عقد موقت با دائم همین موضوع مدت و اهمیت آن است که در عقد دائم چنین موضوعی اصلا موضوعیت ندارد و عقد به نیت مادامالعمر بودن و تمام نشدن ایجاد میشود.
طبق ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی، در نکاح منقطع عدم مهر موجب بطلان است.
یکی دیگر از تفاوتهای عقد موقت و دائم، لزوم تعیین مهریه در هنگام عقد است. در عقد دائم دو طرف میتوانند تعیین مهریه را به بعد از عقد موکول کنند و با نامعلوم بودن میزان مهریه میتوان خطبه عقد را جاری کرد و رابطه محرمیت و زوجیت برقرار میشود.
اما در عقد موقت در هنگام عقد باید میزان مهریه معلوم باشد و بدون تعیین میزان آن، خطبه عقدی که جاری میشود باطل است.
آنچه در عقد موقت شرط است تعیین میزان مهریه در هنگام عقد است و نه پرداخت آن. یعنی زوج میتواند بعد از عقد مهریه را هر موقع که زوجه مطالبه کرد پرداخت کند. شرایطی که مهریه باید داشته باشد مانند همان شرایط مهریه در عقد دائم است.
شرط ارث بردن زن و شوهر
قانونگذار در ماده ۹۴۰ قانون مدنی به نحوه ارث بردن زن و مرد از یکدیگر اشاره کرده است و طبق آن زوجین که زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث میبرند.
همانطور که در متن قانون ملاحظه میشود شرط ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر این است که ازدواج آنها دائمی باشد. بنابراین در ازدواج موقت در صورت فوت یکی از زوجین، همسر موقت از اموال متوفی ارث نمیبرد مگر اینکه در قالبی غیر از ارث، از یکسوم اموال خود که میتواند قبل از مرگ خود وصیت کند، مالی را به همسر موقت خود بدهد اما این مورد خارج از موضوع به ارث رسیدن است و در عقد موقت مطلقا ارث زوجین از یکدیگر وجود ندارد.
الزام مرد به پرداخت نفقه در عقد دائم
قانونگذار در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی میگوید که در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است. همچنین در ماده ۱۱۱۳ آمده است که در عقد انقطاع (موقت) زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده یا آن که عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.
همانطور که قانون تاکید کرده است الزام مرد به پرداخت نفقه فقط در عقد دائم وجود دارد و در عقد موقت مرد الزامی به پرداخت نفقه ندارد مگر اینکه بهعنوان شرط در ضمن عقد مطرح شود یا دو طرف بر اساس این موضوع عقد را جاری کنند و بهطور ضمنی این شرط قابل برداشت باشد.
همچنین قانونگذار در ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی اعلام کرده است که عقد نکاح به فسخ یا به طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع منحل میشود.
در مورد تمام شدن و ختم رابطه زوجیت، باید گفت که در عقد دائم با فسخ یا طلاق انجام میشود اما در عقد موقت با فسخ یا خاتمه مدت عقد تمام میشود و اگر زودتر از موعدی که در عقد درنظر گرفتهاند، قصد جدایی کنند، مرد با بخشش مدت باقیمانده، به عقد خاتمه میدهد. در هر دو نوع نکاح فوت یکی از طرفین هم موجب خاتمه رابطه زوجیت میشود.
عده
بر اساس ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی، عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او سه ماه است. همچنین طبق ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی، عده فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در مورد نکاح منقطع در غیرحامل دو طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت ۴۵ روز است.
همانطورکه در متن این دو ماده ذکر شد، عده در این دو ازدواج با یکدیگر متفاوت است و در عقد دائم، سه طهر است اما در مورد عقد موقت چه فسخ آن چه بذل مدت از طرف شوهر و چه خاتمه مدت عقد، عدهای که زن باید نگه دارد دو طهر است.
این شرایط در زمانی است که زن باردار نباشد. اگر باردار باشد در هر نوع نکاح، زایمان و وضع حمل، پایان عده او خواهد بود. عده وفات در هر دو نوع ازدواج، چهار ماه و ۱۰ روز از تاریخ فوت شوهر است.
الزام به ثبت رسمی
در ماده ۴۹ قانون حمایت خانواده آمده است که چنانچه مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح اقدام یا پس از رجوع تا یک ماه از ثبت آن خودداری یا در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است از ثبت آن امتناع کند مرتکب بزه عدم ثبت ازدواج دایم شده و ضمن الزام به ثبت واقعه به پرداخت جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم میشود. این مجازات در مورد مردی که از ثبت انفساخ نکاح و اعلام بطلان نکاح یا طلاق استنکاف کند نیز مقرر است.
همچنین طبق ماده ۲۱ این قانون، نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار میدهد. نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در موارد باردار شدن زوجه، توافق طرفین و شرط ضمن عقد الزامی است.
بنابراین آخرین تفاوت این دو نوع ازدواج الزام به ثبت رسمی آنهاست. در عقد دائم زوج موظف است که عقد را ثبت کند و در صورت عدم ثبت به مجازاتی که در متن قانون ذکر شده است، محکوم میشود، اما در مورد عقد موقت اصولا الزامی به ثبت آن نیست اما در سه مورد مرد باید اقدام به ثبت کند و در صورت عدم ثبت به مجازات مذکور محکوم میشود که شامل باردار شدن زوجه، توافق طرفین و شرط ضمن عقد است.
برگرفته از مهداد
ثبت ديدگاه