شرایط و نحوه مطالبه خسارت قراردادی

بحث ما در این مطلب درباره مواقعی است که به فرض بین الف و ب قراردادی منعقد شده است مبنی بر اینکه شخص ب برای الف کاری را انجام دهد. درصورتی‌که ب از انجام تعهدش سرپیچی کند و به همین دلیل به الف خسارتی وارد شود، زیان‌دیده حق مطالبه خسارت را دارد.

شرایط دریافت خسارت قراردادی

برای تحقق این امر چهار شرط باید وجود داشته باشد: ۱- انقضای موعد ۲- تحقق ضرر ۳- عدم اجرای تعهد ناشی از علت خارجی نباشد. ۴- جبران خسارت طبق قرارداد، قانون یا عرف لازم باشد.

 انقضای موعد

فرد زیان دیده هنگامی حق مطالبه خسارت ناشی از عدم اجرای تعهد را دارد که موعد تعیین شده برای اجرای تعهد گذشته باشد. بعضی اوقات این موعد در خود قرارداد معین شده است؛ مثلا ب متعهد شده است که تا یک ماه آینده ساختمان نیمه کار را تکمیل کند و به الف تحویل دهد. اگر ظرف این یک ماه به تعهدش عمل نکرد و از این طریق به الف خسارتی وارد شد، الف حق مطالبه خسارت دارد. گاهی هم ممکن است موعد اجرای تعهد در قرارداد ذکر نشده باشد. در این صورت معمولا مطابق اصل فوری بودن اجرای تعهد عمل می‌کنیم؛ یعنی تمام تعهدات باید هر چه سریع‌تر انجام شوند مگر اینکه عرفاً انجام دادن آن به زمان احتیاج داشته باشد. در صورت اخیر به متعهد مهلتی داده می‌شود تا تعهد خود را انجام دهد. حال سوالی پیش می‌آید که آیا با انقضای موعد و عدم اجرای تعهد، متعهد صرفا ملزم به پرداخت خسارت است یا تعهد را نیز باید انجام دهد هر چند از موعدی که برای آن تعیین کردند گذشته است؟ در اینجا باید بین دو حالت تفاوت قائل شد. گاهی اجرای تعهد در زمان خاصی مدنظر بوده است و انجام آن پس از آن موعد نفع و ارزشی ندارد. در این حالت، متعهد، تنها مکلف به پرداخت خسارت وارد شده به زیان‌دیده می‌باشد؛ مثلا اگر الف برای ناهار مهمان‌های خود در یک روز خاص با رستورانی قرارداد ببندد. درصورتی‌که رستوران غذاها را در آن روز تحویل ندهند، تحویل دادن آن در روز دیگر فایده‌ای به حال الف نخواهد داشت. بنابر این فقط اگر خسارتی به الف وارد شد رستوران مسوول جبران آن خواهد بود. حال اگر انجام تعهد حتی پس از گذشت زمان مقرر هم برای الف مطلوب باشد، متعهد علاوه بر جبران خسارت، ملزم به انجام تعهد است.

تحقق ضرر

 شرط دوم برای امکان مطالبه خسارت، تحقق ضرر می‌باشد. بدین معنا که زیان‌دیده باید اثبات نماید در نتیجه عدم انجام تعهد توسط طرف مقابلش متحمل ضرر شده است؛ در غیر این‌صورت حق مطالبه خسارت نخواهد داشت؛ مثلا در مثالی که الف به رستوران سفارش داده بود، درصورتی‌که بتواند سفارش خود را به موقع از رستوران دیگر و به همان قیمت یا قیمتی کمتر نسبت به رستوران قبلی تهیه نماید، هیچ ضرری متوجه او نشده است. بنابر این حق مطالبه خسارت ندارد. گاهی ممکن است طرفین یک قرارداد توافق کرده باشند که در صورت عدم اجرای تعهد مبلغ معینی پرداخته شود؛ مثلا در قرارداد ذکر شده باشد در صورتی که متعهد وظیفه‌خود را انجام ندهد، باید یک میلیون تومان به طرف مقابل بپردازد. به این مبلغ وجه التزام گفته می‌شود. در این حالت نیازی به اثبات ضرر توسط زیان‌دیده نخواهد بود و صرف تخلف متعهد کافیست.

عدم اجرای تعهد در قرارداد

عدم اجرای تعهد ناشی از علت خارجی نباشد؛ یعنی اگر یک حادثه غیرقابل پیش‌بینی و غیرقابل اجتناب که مربوط به عمل شخص متعهد نیست، مثل سیل، روی دهد که به دنبال آن متعهد از انجام تعهد خود بازماند، خسارت قابل مطالبه نیست. همچنین ممکن است عدم اجرای تعهد یا تاخیر در انجام آن ناشی از عمل کسی که تعهد به نفع او انجام خواهد شد یا شخص ثالث (هر شخصی غیر از طرفین قرارداد) باشد. در این‌صورت نیز متعهد مسوول جبران خسارت نیست.

مبنای جبران خسارت در قرارداد 

 جبران خسارت با توجه به قانون، قرارداد یا عرف لازم باشد. اگر در قرارداد صراحتاً ذکر شده باشد که در صورت تخلف متعهد از اجرای تعهد مسوول جبران خسارت وارد شده خواهد بود، متعهد می‌تواند مطالبه خسارت نماید. همچنین اگر عرف جبران خسارت ناشی از عدم اجرای تعهد را لازم بداند، متعهد مسوول پرداخت است، هر چند در قرارداد چیزی در این باره ذکر نشده باشد. امروزه در عرف معمولا متعهد را مسوول خسارتی که وارد کرده است می‌دانند. بدیهی است اگر جبران خسارت صریحا در قانون بیان شده باشد، متعهد مکلف به جبران خواهد‌بود.

برگرفته از مهداد

بیشتر بخوانید 

راه‌کارهای قانونی در برابر نقض تعهدات قراردادی

 مبنای اخذ وجه التزام و خسارت تأخیر تأدیه توسط بانک ها

مبدأ احتساب خسارت تأخیر تأدیه چه زمانی است

نحوه جبران خسارات ناشی از دوران نامزدی