در حقوق اسلامی بر اساس ماهیت و احکام، دو نوع نفقه وجود دارد که شامل نفقه همسر و دیگری، نفقه اقارب است که این دو با هم تفاوت‌هایی دارند. نفقه به‌طور مطلق به معنای انفاق بر همسر، فرزندان و نزدیکان می‌شود.  

نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و نیز خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض که شوهر مکلف است همه آنها را متناسب با وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن فراهم کرده و در اختیار او قرار دهد.
نفقه همسر به معنای انفاقی است که شوهر باید به همسر خود بپردازد و نفقه اقارب نیز به انفاقی گفته می‌شود که باید در حال نیازمندی والدین و فرزندان، هزینه شود.
نفقه زن در مقایسه با نفقه خویشاوندان نسبی (اقارب) دارای ویژگی‌ها و مزایایی به شرح زیر است:

تقدم نفقه زن بر نفقه دیگر اقارب

طبق ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی، نفقه زن بر نفقه اقارب مقدم است. مطابق این ماده اگر کسی توانایی مالی نداشته باشد که هم به زن و هم به خویشاوندان نسبی خود نفقه بدهد، زن بر دیگران مقدم خواهد بود.
 یک‌جانبه بودن نفقه زن
در حقوق اسلام و ایران، نفقه همسر، تکلیفی یک‌جانبه است و زن هیچ‌گاه مکلف به دادن نفقه به شوهر نیست؛ اما نفقه اقارب از تکالیف متقابل است؛ یعنی همان‌گونه که پدر غنی باید نفقه پسر فقیر را بپردازد، بالعکس اگر پدر فقیر باشد به پسر غنی لازم است که نفقه پدر را بدهد.

 دین بودن نفقه زن
مطابق ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی در صورت عدم پرداخت نفقه از سوی شوهر، پرداخت آن بر ذمه وی باقی می‌ماند. «نفقه گذشته زن که پرداخت نشده است، به‌صورت دین بر ذمه شوهر باقی می‌ماند و همسر حق مطالبه آن را دارد؛ برخلاف نفقه اقارب که نفقه گذشته آنها قابل مطالبه نیست» و علت دین بودن آن، معاوضی بودن نفقه همسر است، در حالی‌ که نفقه اقارب همیشه ناظر به آینده است.

 طلب ممتاز بودن نفقه
در صورت افلاس و ورشکستی شوهر، زن بر دیگر طلبکاران مقدم می‌َشود. اما نفقه اقارب، دارای این خصوصیت نیست، به استثنای نفقه اولاد، که طبق تبصره ۲ ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده بر سایر دیون مقدم شده است.

 عدم تأثیر فقر و تمکن در نفقه
زن اگرچه ثروتمند باشد، می‌تواند از شوهر نفقه بخواهد. در حالی ‌که برای نفقه اقارب، وجوب نفقه از یک طرف، مشروط به فقر نفقه‌گیرنده است و از طرف دیگر مشروط به تمکن منفق است (مواد ۱۱۹۷ و ۱۱۹۸ قانون مدنی)
به علاوه در مقدار نفقه زن، وضع اقتصادی شوهر در نظر گرفته نمی‌شود، در حالی که نفقه اقارب، با توجه به وضع اقتصادی منفق تعیین می‌شود و تکلیف تا حدی است که نفقه‌دهنده در وضع معیشت دچار مضیقه نشود. (ماده ۱۱۹۸)

 تناسب با وضع اجتماعی زن
مطابق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه همسر باید متناسب با وضع اجتماعی زن باشد. در حالی ‌که مطابق ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی نفقه اقارب فقط به اندازه رفع حاجت آنان با توجه به توان انفاق‌کننده است.

 جزو نفقه قرار گرفتن خادم
در نفقه همسر، خادم ممکن است جزو نفقه قرار گیرد. بر خلاف نفقه اقارب که مواد ۱۱۰۷ و ۱۲۰۴ قانون مدنی به آن اشاره کرده است.

 مشروط بودن نفقه زن
نفقه همسر، از جهت لزوم تمکین همسر، مشروط است که این در ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی آمده است.

 عدم رتبه‌بندی در نفقه زن
همسران دایمی، تقدمی در وجوب نفقه نسبت به همدیگر ندارند. اما اقارب در خط عمودی نزولی بر خط عمودی صعودی در موارد تعارض مقدم هستند. (ماده ۱۲۰۲ قانون مدنی)

 جنبه کیفری و مدنی داشتن نفقه زن
عدم پرداخت نفقه بر همسر و عدم امکان الزام شوهر به پرداخت آن، علاوه بر تعزیر، موجب اعمال ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی می‌شود، اما در نفقه اقارب صرفاً تعزیر وجود دارد.

برگرفته از حمایت